ชื่อบ้าน นามเมือง ปทุมธานี
ชื่อบ้าน นามเมือง
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พุทธศักราช ๒๓๕๘ ชาวมอญร่วม ๔๐,๐๐๐ คน อพยพหนีภัยจากพม่า เข้ามายังสยาม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ชาวมอญเหล่านั้นไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เมืองสามโคกและเมืองนนทบุรี
เดือน ๑๑ วันขึ้น ๑๓ ค่ำ ปีพุทธศักราช ๒๓๕๘ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้เสด็จประพาสบ้านสามโคกทางชลมารค พร้อมด้วยเจ้านาย ขุนนาง และข้าราชการตามเสด็จ การเสด็จครั้งนี้มีการจัดเรือเป็นกระบวน มีเรือดั้งเรือกลอง เวลาบ่าย มีราษฎรมารอรับเสด็จจำนวนมาก พระองค์ทรงรับดอกบัวจากราษฎรที่มารอรับเสด็จและดอกบัวได้ถูกนำไปใช้ในงานเทศน์มหาชาติที่พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในพระบรมมหาราชวัง เป็นมูลเหตุให้ทรงเปลี่ยนนามเมืองสามโคกเป็น “ประทุมธานี” และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้พระยาพิทักษ์ทวยหาญเป็นเจ้าเมืองประทุมธานีคนแรก ดังปรากฎในนิราศของสุนทรภู่ ความว่า
ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปิ่นเกล้า
พระพุทธเจ้า หลวงบำรุงซึ่งกรุงศรี
ประทานนามสามโคกเป็นเมืองตรี
ชื่อประทุมธานีเพราะมีบัว
นิราศภูเขาทอง, สุนธรภู่
(พุทธศักราช ๒๓๗๑)
จึงที่นี่มีนามชื่อสามโคก
เป็นคำโลกสมมุติสุดแถลง
ครั้งพระโกศโปรดปราณประทานแปลง
ที่ตำแหน่งมอญมาสามิภักดิ์
ชื่อประทุมธานีที่เสด็จ
เดือนสิบเบ็ดบัวออกทั้งดอกฝัก
มารับส่งตรงนี้ท่สำนัก
พระยาพิทักษ์ทวยหาญผ่านพารา
นิราศวัดเจ้าฟ้า, สุนทรภู่
(พุทธศักราช ๒๓๗๕)