สมัยใหม่เมืองปทุมธานี
สมัยใหม่เมืองปทุมธานี
จากชุมชนดั้งเดิมของปทุมธานี ธัญญบูรี และสามโคก ที่เคยเป็นชุมชนเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมในครัวเรือนเช่น การทำเครื่องปั้นดินเผา ชาวบ้านทำมาค้าขาย โดยอาศัยแม่น้ำเจ้าพระยาเป็นเส้นทางคมนาคมหลัก สินค้าจากหลากหลายแหล่งมักมาพักชุมนุมที่ปทุมธานีก่อนจะเดินทางไปยังภาคเหนือ ตุ่มสามโคกและโอ่งราชบุรี ถือเป็นสินค้าที่นิยมอย่างมากในสมัยนั้น
เมืองปทุมธานีเริ่มเข้าสู่การเปลี่ยนแปลงอย่างเห็นได้ชัดในช่วงปีพุทธศักราช ๒๕๐๐ เป็นต้นมา ความเปลี่ยนแปลงที่สำคัญเริ่มต้นจากการปรับเปลี่ยนไปเพาะปลูกพืชไร่และพืชสวนทางการเกษตรอื่นๆ ที่ให้ผลตอบแทนสูงกว่าข้าว เช่น การทำสวนผัก แตงโม สวนส้ม จนพื้นที่นาบางส่วนกลายเป็นพื้นที่ปลูกส้มเขียวหวานใหญ่ที่สุดในประเทศไทย ประกอบกับช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ ข้าวไทยเป็นที่ต้องการของตลาดโลกมากประเทศไทยถูกจัดว่าเป็นประเทศที่มีความสำคัญในด้านการผลิตอาหารมาช่วยแก้ปัญหาขาดแคลนอาหารของโลก ประเทศไทยจึงได้ทำการพัฒนาแหล่งน้ำในโครงการขนาดใหญ่ต่างๆ เพื่อการชลประทานโดยอาศัยเงินกู้จากธนาคารโลก และได้ก่อสร้างเขื่อนเจ้าพระยาที่จังหวัดชัยนาทในโครงการเจ้าพระยาใหญ่ แล้วเสร็จในปี พุทธศักราช ๒๕๐๐ ส่งผลให้พื้นที่บริเวณคลองรังสิตได้รับน้ำอย่างสม่ำเสมอสำหรับลใช้ในการเกษตรและยังสามารถแก้ปัญหาน้ำท่วมในพื้นที่ดังกล่าว
อีกปัจจัยหนึ่งที่เร่งความเจริญของปทุมธานี คือ การตัดถนนพหลโยธินในสมัยรัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม ในฐานะทางหลวงแผ่นดินหมายเลข ๑ รวมทั้งการสร้างเขื่อนภูมิพล เขื่อนสิริกิติ์ เพื่อการเก็บกักและการผลิตกระแสไฟฟ้า ผลพวงจากการสร้างเขื่อนผลิตกระแสไฟฟ้าก่อให้เกิดการพัฒนาอุตสาหกรรมใหม่ๆ นอกเหนือไปจากโรงสีข้าวและโรงเลื่อยไม้ที่มีอยู่เดิม ไปเป็นโรงงานปั่นด้าย รงงานย้อมผ้า โรงงานอุตสาหกรรมเคมี ส่งผลให้พื้นที่สองข้างทางถนนพหลโยธินในเขตรังสิตกลายเป็นย่านอุตสาหกรรมใหม่ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงแรงงานในภาคเกษตรกรรมมาเป็นแรงงานรับจ้างในโรงงาน ก่อให้เกิดผลกระทบต่อชีวิตและสภาพแวดล้อมของปทุมธานี มีการอพยพเข้ามาของแรงงานต่างถิ่นเป็นจำนวนมาก ความต้องการที่อยู่อาศัยมีมากขึ้น หมู่บ้านจัดสรรและเมืองได้ขยายตัวไปอย่างมาก
เมืองแห่งการเรียนรู้
ปทุมธานีถือเป็นเมืองแห่งมหาวิทยาลัย เป็นศูนย์กลางการศึกษาวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีของภูมิภาค (Education and Technology Hub) โดยเฉพาะอุตสาหกรรมที่เกี่ยวเนื่องกับการเกษตรที่แปรเปลี่ยนไปสู่ภาคอุตสาหกรรม เพราะนอกจากจะมีสถาบันการศึกษาหลักของประเทศหลายแห่งตั้งอยู่แล้ว ยังมีสถานศึกษานอกตำราเรียนให้เรียนรู้อีกมากมายหลายแห่ง ซึ่งเป็นแหล่งเรียนรู้ใหม่ของชุมชน ในเรื่องความเป็นไทย ศิลปะ วัฒนธรรม โบราณคดี วิทยาศาสตร์ธรรมชาติและวิทยาศาสตร์ประยุกต์ นอกจากนี้ยังเป็นที่ตั้งของหอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ รัชกาลที่ ๙ ซึ่งเป็นสถานที่รวบรวมพระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่๙ ตลอดจนพระราชกรณียกิจ ด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี และชาติพันธุ์วิทยา